Kijker bepaalt de afloop van omstreden televisieproject in Duitsland
In Duitsland is maandag de omstreden film Terror te zien. Kijkers mogen oordelen over de beslissing om een gekaapt vliegtuig uit de lucht te schieten.
Mag iemand welbewust meer dan honderd mensen de dood in jagen, als hij daarmee tienduizenden mensen het leven redt? In een bijzonder tv-experiment wordt die vraag deze maandagavond aan het Duitse televisiepubliek voorgelegd, in het rechtbankdrama Terror – Ihr Urteil (‘Terreur, uw oordeel’). En van de kijkers wordt een uitspraak verwacht.
Het is een klassiek moreel dilemma, uitgewerkt voor een tijdperk dat worstelt met terrorisme. De film, die ook wordt uitgezonden in Zwitserland en Oostenrijk, draait om het fictieve geval van een piloot van de Duitse luchtmacht. Deze majoor Lars Koch staat terecht omdat hij een door terroristen gekaapt passagiersvliegtuig uit de lucht heeft geschoten, om te voorkomen dat het zich te pletter zou vliegen op een vol voetbalstadion. Moet Koch worden veroordeeld voor moord op de 164 inzittenden van het toestel? Of verdient hij vrijspraak, omdat hij de levens van 70.000 voetbalfans heeft gered?
Kijker bepaalt de afloop
Als in de rechtszaak alle argumenten zijn gewisseld, is het woord aan de kijkers, die mogen optreden als jury. Per internet of telefoon mag iedereen laten weten wat hij vindt: schuldig of onschuldig? Binnen tien minuten moet het vonnis binnen zijn. De uitkomst bepaalt het slot van de film – er zijn twee versies opgenomen, alleen de uitkomst die de meeste stemmen krijgt wordt uitgezonden. Aansluitend wordt in een talkshow nog verder gediscussieerd met onder meer een oud-minister van Defensie. Had het stadion niet snel ontruimd kunnen worden? En wat als de passagiers nog wilden proberen de kapers te overmeesteren?
De kwestie houdt de Duitse media al maanden bezig. Strafrechtadvocaat en bestsellerauteur Ferdinand von Schirach schreef Terror eigenlijk als een toneelstuk. Een jaar geleden ging het in première en in meer dan vijftig theaters in Duitsland staat het op het programma. Ook in de toneelversie wordt het publiek gevraagd als jury op te treden – en op een website wordt bijgehouden hoe men vonnist. In grote meerderheid hebben theatergangers tot nu toe gestemd voor vrijspraak. Zondagmiddag was de stand dat van de 459 voorstellingen die tot nu toe in Duitsland zijn opgevoerd, 429 keer een meerderheid voor vrijspraak koos.
De wet die sneuvelde
Maar dat is wel in strijd met de Duitse Grondwet. Die bepaalt in artikel 1 al meteen: „De waardigheid van de mens is onaantastbaar. Haar te respecteren en beschermen is de plicht van elke staatsmacht.” En zoals de rechter in een van de twee slotversies zegt:
„De passagiers van het Lufthansa-toestel waren niet alleen hulpeloos overgeleverd aan de terroristen, maar ook aan Lars Koch. Zij werden gedood, hun waardigheid, hun onvervreemdbare rechten, hun hele mens-zijn werd veronachtzaamd. Mensen zijn geen dingen, hun leven is niet in getallen te meten.”
Helemaal theoretisch is de kwestie niet. Op 11 september 2001 gaf de Amerikaanse vicepresident Cheney opdracht een gekaapt passagiersvliegtuig, op weg was naar Washington, uit de lucht te schieten. Het bevel kwam uiteindelijk niet terecht bij de gevechtspiloten, maar het geval toont de actualiteit van de vraagstelling.
Ook in Duitsland is de kwestie concreet aan de orde geweest, onder meer na de gijzelingsaffaire tijdens de Olympische Spelen van 1972. En drie jaar na 9/11 werd een wet van kracht die de Duitse krijgsmacht toestond in uiterste noodgevallen wapens tegen een passagiersvliegtuig in te zetten. In 2006 sneuvelde die wet alweer: het Grondwettelijk Hof bepaalde dat een wet die de staat de bevoegdheid geeft onschuldige burgers te doden, in strijd is met de Grondwet. En in Duitsland, met zijn geschiedenis van massaal misbruik van staatsmacht in de vorige eeuw, heeft de Grondwet groot gewicht.
Les uit nazitijd
Maar of de tv-kijkers zich daar maandag iets aan gelegen laten liggen is de vraag. Koch handelde tegen de wet en tegen de instructies van zijn superieuren, maar was een van de lessen van de nazitijd niet juist dat iedereen ook een eigen verantwoordelijkheid heeft?
Weekblad Die Zeit veroordeelt de opzet van het tv-experiment, waarbij „het gezondemensenverstand” boven de Grondwet wordt geplaatst. Het is een soort referendum, met alleen de keuze tussen schuldig en onschuldig, Koch is moordenaar of held, klaagt de krant. Een genuanceerdere uitkomst, bijvoorbeeld hem schuldig verklaren om de Grondwet te respecteren, maar hem een lage straf geven om toch respect te tonen voor de verantwoordelijkheid die hij op zich nam, staat de kijkers niet ter beschikking.
Terror, Ihr Urteil Maandag 20.15u, ARD.
Bron: NRC
