Videokunstenaar Floris Kaayk wint Volkskrant Beeldende Kunst Prijs

Een echte kunstprijs winnen? ‘Nee, daar had ik in de verste verte niet aan gedacht.’ Toch won Floris Kaayk vandaag de Volkskrant Beeldende Kunst Prijs 2014. Nadat juryvoorzitter Sanne Wallis de Vries, tijdens een rechtstreeks uitzending van het NTR-programma Kunststof TV, zijn naam bekend had gemaakt, kreeg Kaayk bloemen, champagne en een cheque van 10 duizend euro. Tussen dat alles sprak het verbaasde gezicht van de winnaar boekdelen: het was voor hem een erkenning waarop hij niet had gerekend.

‘Ik had al eens eerder gedacht me voor een beeldendekunstprijs in te schrijven, maar steeds meende ik dat ik geen schijn van kans had’, vertelt Kaayk. ‘Ze zouden me toch nooit serieus nemen, vermoedde ik. Net als dat ik me nooit bij een galerie heb gemeld. Omdat ik denk dat ze mijn werk niet exclusief genoeg vinden.’

Kaayk legt zijn bedenkingen weloverwogen uit. Hij heeft er lang over nagedacht, kun je merken. Misschien ook omdat hij lang over zijn werk doet. Zijn animatiefilms zijn het product van menig maandje arbeid. Ze grenzen aan wat technisch mogelijk lijkt, maar komen toch verrassend overtuigend en levensecht over. Bijvoorbeeld hoe hij in Human Birdwings op eigen spierkracht, met vleugels aan zijn armen, de lucht ingaat. Hoe hij een nieuwe samenleving creëerde, bestaande uit vingers en ogen. Hoe stalen implantaten in menselijke ledematen op eigen gezag gaan leven en het lichaam overnemen.

En alsof deze visionaire beelden inderdaad al niet ‘kunstig’ genoeg zijn, distribueert hij zijn werk ook nog eens via internet. Kaayk: ‘Dat maakt het lastig voor een galerie om mijn werk binnen het gangbare kunstcircuit te tonen en te verkopen. Het is immers al op internet te zien geweest.’

De reden waarom hij liever een zo groot mogelijk publiek trekt? ‘Een galerieopening is natuurlijk leuk, maar daar komt maar een handjevol mensen op af. Ik werk soms meer dan een jaar aan een productie en dan wil ik ook dat zoveel mogelijk mensen het kunnen zien. Het is ook spannender. Hoe iedereen op Facebook zijn mening ventileert. Die discussies, daar probeer ik tijdens het maken van mijn werk al rekening mee te houden.’

Dat neemt niet weg dat hij zeer te spreken is over de erkenning die er blijkbaar in de kunstwereld voor zijn werk is. ‘Ik was alleen al blij met de nominatie. Dat was op zich al een waardering. Kunstpubliek is kritischer en inhoudelijker dan wat je doorgaans op internet aan reacties leest.’

Wat hij gaat doen met het prijzengeld? ‘Een nieuwe laptop kopen. De berekeningen die ik moet maken voor mijn animaties vereisen zware bestanden. En met een laptop ben ik dan niet meer gebonden aan mijn atelier. Ik heb er al maanden naar uitgekeken.’

Twijfelende jury kiest unaniem voor Kaayk
Er was twijfel bij de jury, maar juist die twijfel leidde er toe dat juryvoorzitter Sanne Wallis de Vries vandaag bekendmaakte dat Floris Kaayk de winnaar is van de Volkskrant Beeldende Kunst Prijs 2014. Het is misschien wel de meest gedurfde keuze sinds de oprichting van de prijs acht jaar geleden.

In Kunststof TV prees Wallis de Vries de animaties en semi-documentaires van Kaayk. ‘Slimme, virtuoos uitgevoerde films’, waarin ‘fantasie, reële angsten en dromen, technologie en humor samengaan’. Het is een treffende omschrijving. Neem de video die Kaayk vorig jaar op YouTube plaatste, Human Birdwings, waarop te zien is hoe de kunstenaar klapwiekend met enorme vleugels van kunststof van de grond komt en het blauwe luchtruim in vliegt. Wat onmogelijk leek, kreeg Kaayk voor elkaar.

Het filmpje bleek een ‘mockumentary’, een nepdocumentaire, waar 2,5 miljoen kijkers op internet instonken, inclusief de makers van Star Wars. Kaayk heeft een naam hoog te houden als (digitale) manipulator. In zijn werk wemelt het van de dingen die niet kunnen: utopische ontwikkelingen die weliswaar op termijn tot de mogelijkheden behoren. Bionische toevoegingen aan een deels verdwenen lichaam waardoor iemand toch in leven blijft. Een kolonie lopende vingers met oogbollen die als een legertje mieren een bestaan hebben opgebouwd.

Onmogelijk, zeker, maar gezien de snelle ontwikkeling van de techniek ook weer niet helemaal onbereikbaar – ooit. De video’s prikkelen de verbeelding en zetten je aan het denken over waartoe de evolutie (of is het de technische revolutie?) ons zal leiden. Kwalificaties die er niet om liegen en Kaayk uiteindelijk deden zegenvieren.

Waarom de jury dan toch twijfelde? Omdat de films van Kaayk zich niet alleen op het terrein bevinden van verbeelding en vormgeving, maar ook van de biologie en de technologie. Als een mengeling van sciencefiction en computertrucage. En, niet onbelangrijk: omdat het werk van Kaayk niet zozeer in musea getoond zal worden, maar net zo goed op internet.

Dus luidde de vraag van de jury begrijpelijk: ‘Maar… is dit kunst?’ Om die vraag vervolgens te beantwoorden met een volmondig ‘Ja, dat ís kunst’, want ‘van een nieuwe soort en van een nieuwe generatie’. Kunst die een bredere opvatting behelst en zich niet meer strak binnen de lijntjes bevindt van wat alleen artistiek verantwoord is en naar nieuwe wegen zoekt om dat aan het publiek kenbaar te maken.

Nu kreeg de jury dit jaar een prachtig gevarieerd aanbod aan genomineerde kunstenaars voorgeschoteld, gaf ze zelf toe. Van de minimalistische ingrepen van Giorgio Andreotta Caló, de biomorfische sculpturen van Maartje Korstanje, de verstilde cameraobservaties van Emma van der Put, de therapeutische performances van Emmeline de Mooij tot en met de utopische vergezichten dus van Floris Kaayk. De juryleden kozen uiteindelijk unaniem voor Kaayk. Ook omdat bij hem het risico aanwezig is dat zijn werk het ‘commerciële circuit’ in zal verdwijnen, zoals de jury constateerde.

Voor een prijs die niet alleen een oordeel wil uitspreken over het soortelijk gewicht van een ontluikend oeuvre, maar ook over het onvoorspelbare van het vervolg, is de uitslag een passende. En een verrassende, want het kan zomaar zijn dat we Floris Kaayk in de toekomst veel minder in het kunstcircuit tegenkomen dan op de computer, televisie of een filmfestival. Juist dat maakt de keuze voor hem zo gedurfd.

De Volkskrant Beeldende Kunst Prijs is een samenwerking van de Volkskrant, de NTR en het Stedelijk Museum Schiedam. De prijs van 10.000 euro is ter beschikking gesteld door het BNG Cultuurfonds.

Bron: Volkskrant