Openingsfilm Movies That Matter omstreden

Tien jaar lang werkte de Amerikaanse regisseur en genocide-expert Joshua Oppenheimer aan zijn film The Act of Killing. Het is de openingsfilm van het Movies that Matter Festival en nu al de meest besproken film van 2013. “In Indonesië is er geen weg meer terug.”

De afgelopen maanden vloog filmmaker en genocide- expert Joshua Oppenheimer (38) de wereld over om zijn film te promoten. Hij was overal: ‘Berlijn, Genève, Texas, Istanbul,’ somt de Texaan op. Overal, behalve in Indonesië. Het land waar hij tien jaar lang werkte aan The Act of Killing.

In Berlijn liet hij de film aan 177 Indonesiërs zien. Na afloop vroeg hij: wie van jullie denkt dat ik terug kan gaan naar Indonesië? Niemand stak zijn hand op. Het is jammer, niets liever zou hij met eigen ogen zien dan wat zijn film ‘doet’ bij de mensen over wie het gaat. Maar het overweldigende succes maakt veel goed: Iedere dag wordt de film wel ergens in Indonesië – illegaal – vertoond, vertelt Oppenheimer in de foyer van het filmhuis in Den Haag. Het zijn soms screenings met 500 man publiek, soms gewoon bij mensen thuis op kleine televisieschermen. “De film helpt het land om een open discussie te voeren over de genocide die in 1965-66 heeft plaats gevonden.”

Een verzwegen geschiedenis
De Amerikaan kwam in 2001 naar Indonesië om in opdracht een film te maken over arbeiders die op een plantage werkzaam waren. Daar hoorde hij voor het eerst over de moorden op vermeende communisten: “Ik ontdekte dat het in die regio om tienduizenden mensen ging. En in totaal om meer dan een miljoen mensen. De mensen die ik sprak waren bang: de moordenaars van hun ooms, tantes en opa’s woonden nog altijd naast hen. Ze genoten nog steeds macht en aanzien.” Oppenheimer wilde dit onbeschreven verhaal van de arbeiders vertellen, maar hun angst was te groot.

“Filmen was eigenlijk onmogelijk. Tot een van de plantagewerkers zei: ‘Waarom film je de daders niet? Ga gewoon met hun praten.'” Zijn eerste gesprek was met een man die hem trots vertelde dat hij in 1965 tweehonderd ‘communisten’ had gedood. Het waren de werkers van de plantage die hij ombracht. De man was door zijn daden opgeklommen tot leider van de plantage. Hij vertelde Oppenheimer voor de camera hoe hij mensen bewusteloos had getrapt en verdronken. Ondertussen lachte de man en liet hij zijn spierballen zien. Zijn kleindochter zat achter hem op de grond te spelen. Ze leek verveeld, alsof ze het verhaal al vaker had gehoord.

41 moordenaars
Na het gesprek liep Oppenheimer naar zijn appartement. De vrouw van de man die hij had gesproken kwam hem achterna met een portie gefrituurde bananen, een populaire Indonesische snack. Hij nam het gebaar vriendelijk aan. Maar eenmaal binnen, gooide hij het gerecht meteen weg. “Ik dacht: ik kan hun voedsel niet eten. Ik kon alleen maar aan de man denken in termen van ‘onmenselijk’ en ‘hij is mijn vijand’.”

Toch had Oppenheimer op dat moment wel door dat hij goud in handen had. In de twee jaar die volgden sprak hij met 41 daders. Nummer 41 was Anwar Congo, de hoofdpersoon uit The Act of Killing. “Het voelde als mijn verantwoordelijkheid naar de slachtoffers toe – ik was inmiddels vrienden met ze geworden – om hun verhaal te onderzoeken, en Indonesië te laten zien welke geschiedenis zich had afgespeeld in het land.”

Tijdens de 41 ontmoetingen met massamoordenaars veranderde zijn gevoel: “Ik begon te zien dat ook zij mensen zijn. Op het moment dat je de wereld verdeelt in goed en slecht, in wij en zij, in waardig en onwaardig, dan schep je een klimaat waarin mensen een dader kunnen worden.” Op een gegeven moment zegt een van de mannen in de film tegen zijn maten: ‘Hebben jullie het niet door? Deze film zal de geschiedenis 180 graden draaien.’ Volgens Oppenheimer is de geest uit de fles: “Het is zoals in dat sprookje waarin de koning naakt is. Pas als een klein kind uitroept: ‘Hij is naakt!’ ziet iedereen het. In Indonesië is er geen weg meer terug.”

Meer informatie over The Act of Killing

WANNEER & WAAR?

Vrijdag 22 maart – 19:00 Filmhuis Den Haag zaal 1

Zondag 24 maart – 13:15 Theater aan het Spui 1, Den Haag

De Daily Matters wordt gemaakt door Bureau Boven

Bron: Trouw